اعتیاد به موادمخدر یکى از مهمترین مشکلات اجتماعی، اقتصادى و بهداشتى است که عوارض ناشى از آن تهدیدى جدى براى جامعه بشرى محسوب شده و موجب رکود اجتماعى در زمینه ‏هاى مختلف مى‌ گردد.همچنین ویرانگری‏ هاى حاصل از آن زمینه ساز سقوط بسیارى از ارزش‌ ها و هنجارهاى فرهنگى و اخلاقى شده و بدین ترتیب سلامت جامعه را بطور جدى به مخاطره مى‌ اندازد مصرف مواد مخدر واعتیاد عوارض روحی و جسمی بی شماری در پی دارد که در این گزارش اشاره کوتاهی به آن شده است:

ایدز( Hiv) ازجمله بیماری های تنگاتنگی است که با اعتیاد دارد و استفاده ازسرنگ های الوده مشترک بین افراد مصرف کننده اصلی ترین عامل انتقال این بیماریست.این بیماری مهلک موجب می شود بدن فرد توان مقابله با عفونت ها را از دست داده و سپس با ساده ترین عفونت ازبین می رود. بیماری هپاتیتc ، بیماری دیگریست که در کمین افراد معتاد است و یک بیماری خطرناک و کشنده است که از طریق مصرف سرنگ های آلوده مشترک بوجود می آید.عوارض قلبی و عروقی مانند گرفتگی رگ ها و سکته از آسیب های جدی دیگریست که می توان به ان اشاره کرد. بیماری ها و مشکلات تنفسی، تخریب ریه ها در مدت زمان مصرف تدخینی و کشیدنی مواد مخدر است که شخص در معرض ابتلا به سرطان مری قرار می گیرد. مصرف نیکوتین موجود در این مواد افیونی بیشتر باعث سرطان از جمله سرطان خون، معده و پانکراس می گردد. علاوه بر موارد فوق، اعتیاد موجب لاغری و چاقی غیرطبیعی، کثیفی و آشفتگی ظاهری، بیماری های دهان و دندان، اختلالات پوستی، اختلالات خواب و هذیان گویی، یبوست و…. می شود.

مشکلات روانی ناشی از اعتیاد

با مصرف مواد مخدر شخص تا دو الی پنج ساعت به اوج لذت رسیده و پس از طی مدتی میل شدید به تکرار مجدد مصرف و تجربه همان حالات دارد و بنابراین روند مصرف تکرار و تکرار می شود. در طولانی مدت مصرف این مواد موجب گوشه گیری، افسردگی، سوظن شدید، بدبینی و پرخاشگری شده همچنین ترس، پارانویا و قدرت درک تصمیم های مهم و سایر اختلالات روانی را نیز در پی دارد.مصرف کننده برای رفع نیاز خود و به دست اوردن مواد حتی دست به اقدامات غیرقانونی چون تهدید و اخاذی و تجاوز حتی قتل فرد می زند بدون آنکه اگاهی کامل بر شرایط داشته باشد.

از بین رفتن و فروپاشی خانواده
فرد معتاد گوشه گیر شده و کمتر در محیط خانوادگی شرکت می کند، از طرفی مشکلات افتصادی خانواده ببشتر شده، فرد معتاد جایگاه اجتماعی و شغلی خود را از دست می دهد و مشکلات فراوان اقتصادی بوجود می آید و موجب فروپاشی خانواده می شود.

راهکارهای پیشگیری از این آسیب اجتماعی

خانواده بعنوان مهمترین رکن در جهت تربیت صحیح فرزندان و آگاه کردن آنان با مضرات اعتیاد می باشد.اغلب افرادیکه در کودکی نیازهای روحی و جسمی آنها به درستی تامین شده و در خانواده های سالمی رشد کرده اند از این آفت در امانند. هرفرد نیاز دارد تا از امنیت، تشویق و تایید، تربیت صحیح و درست و الگوهای سالم برخوردار باشد، اگر هرکدام از نیازهای فرد با مشکل روبرو شود فرد با مشکل روبرو شده و در معرض ابتلا به اعتیاد و آسیب های اجتماعی قرار می گیرد. علاوه بر این اگر فردی نیازهای عاطفی اش در خانواده و اطرافیانش تامین نشود برای ارضای عواطف ممکن است به هر فردی پناه ببرد. ازادی بیش از حد یا محدود کردن فرزندان ازدیگر عوامل گرایش فرد به اعتیاد است، بدین صورت که اگر فردی بشدت کنترل شود برای جبران نیاز و اثبات استقلالش در دام اعتیاد می افتد و لازم است والدین سبک مقتدرانه در تربیت فرزندان را پیش بگیرند و هم محبت و هم نظارت داشته باشند. افراط در محبت کردن به فرزند باعث می شود فرد بعد از ورود به اجتماع احساس بی توجهی اعضای جامعه به خود را پیدا کند و شخص برای کاهش فشارهای روانی به اعنیاد گرایش پیدا کند. پس خانواده ها نباید با براورده کردن همه خواسته ها و ایثارگری های بی جا فرزندان خود را اسیب پذیر بار آورند. الگو برداری از والدین نیز بسیار مهم است، اغلب فرزندان از والدین خود الگوبزداری کرده و در بزرگسالی وقتی با بحرانی روبرو شوند بجای مواجهه و حل آن به اعتیاد روی می اورند. خانواده ها بایستی با ارتباط بهتر با فرزندان خود به آنها استقلال در تصمیم گیری های مسائل شخصی داده پایه های اعتقادی آنها را محکم کرده و آنها را با عوارض اعتیاد آشنا کنند. همچنین در بحث شغل و تحصیل انها را حمایت کرده و مهارت های حل مسآله را نیزبیاموزند‌ و اجازه دهند فرزندان سختی و مشکلات زندگی را حس کنند تا وقتی در اجتماع به مشکل برخوردند با ان مقابله کنند.

وظایف دولت در پیشگیری ازاین معضل

ایجاد مراکز فرهنگی چون کتابخانه، پارک و باشگاه جهت پر کردن اوقات فراغت لازم و ضروریست. امروزه نياز به برنامه ريزي براي اوقات فراغت همه مردم و از جمله جوانان به شدت احساس مي شود. زيرا ايام فراغت زماني است كه اگر به درستي مورد استفاده قرار گيرد موجب تعالي و رشد انسان مي شود و اگر هدر شود، موجب تباهي مي شود و حتي عملكرد ساير بخشهاي زندگي را نيز تحت تأثير قرار مي دهد.

اگر بخواهيم به طور اجمالي اسامي دستگاههاي اجرايي، وزارتخانه ها و نهدهاي متولي يا فعال در برنامه ريزي و اجراي فعاليتهاي فراغتي را نام ببريم بايد به اسامي نهادها و موسساتي همچون: وزارت كار و امور اجتماعي، وزارت جهاد كشاورزي، كميته امداد امام خميني، سپاه پاسداران انقلاب اسلامي، بسيج ، سازمان تربيت بدني و.. نيز اشاره كرد.

اين سازمانها با ساخت و تجهيز اردوگاهها، ورزشگاهها، مراكز تفريحي، سينماها، موزه ها و… در پر كردن اوقات فراغت دخيل هستند. امر اشتغال در این میان همانقدر مهم و حیاتی است و از بین بردن بیکاری و ایجاد شغل تاثیر زیادی در پیشگیری از آسیبهای اجتماعی دارد. همه ما می‌دانیم که نبود اشتغال و بیکاری زمینه‌ساز فقر، آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی در جامعه است و طبق بیشتر پژوهش‌های انجام شده، میزان بیکاری با میزان آسیب‌های اجتماعی رابطه مستقیمی دارد. فقر زمینه‌ساز آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی در جامعه است و اگر برای جوانان زمانی که در سن ازدواج و اشتغال هستند، اشتغال ایجاد نشود، بخش‌های دیگر زندگی آن‌ها مانند تشکیل خانواده و ازدواج نیز با مشکل مواجه خواهد شد. یکی از راه‌های ایجاد اشتغال شناخب ظرفیت‌ها و استعدادهای بومی هر منطقه‌ای است که شناسایی شود و با توجه به آن ها کارآفرینی ایجاد شود پاکسازی جامعه از مواد مخدر و‌کنترل شدید مرزها و توجه به مسئله توزیع این مواد افیونی و خانمان برانداز و مبارزه با قاچاقچیان از راهکارهای اصلی است.مبارزه با شبکه‌های توزیع محلی، شبکه‌های قاچاق عمده موادمخدر که تامین کننده مواد مخدر شبکه‌های محلی هستند و عناصر اصلی که در امر قاچاق موادمخدر فعالیت دارند از وظایف ستاد مبارزه با مواد مخدر است. برخورد با معتادان متجاهر و ساماندهی وضعیت آنها در مراکز ترک اعتیاد و در حوزه اقدامات ایجابی پیشگیری از اعتیاد، انجام برنامه‌های آموزشی در محیط‌های مختلف، آموزش برای خانواده‌ها از طریق رسانه‌ها و حضور کارکنان پلیس در مجموعه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی نیز موثر و کاربردیست.

دفتر پیشگیری و درمان اعتیاد معاونت توسعه پیشگیری فعالیت های خوبی در خصوص درمان و پیشگیری انجام داده است. این سازمان با برنامه پیشگیری اجتماع محور ازاعتیاد، برنامه اگاهسازی و کارزار رسانه ای و فضای مجازی پیشگیری از اعتیاد را دارد. همچنین جهت درمان نیز اقداماتی ازقبیل مراکز سرپایی اعتیاد، مراکز اقامتی بهبود و بازتوانی افراد با اختلال مصرف مواد سعی در درمان این اسیب دیدکان اجتماعی دارد. مراکزاعتیاد وکاهش اسیب که تحت نطارت اداره بهریستی فعالیت می نمایند شامل ۷ مرکز سرپایی درمان وبازتوانی اعتیاد که خدمات دارویی ومددکاری وروانشناسی به افراد که دچار سوء مصرف مواد شدند ارائه می نمایند ویک مرکز سرپناه گذری که ازمهر۱۴‌۰۰ فعالیت خود را به صورت یک واحد شبانه ویک واحدگذری روزانه و یک تیم سیار شروع نموده ودر طول این مدت تعداد ۳۸۵ نفر مددجو کارتون خواب از خدمات شبانه روزی وتیم سیار استفاده نموده اند.
وی تصریح کرد: خدمات این مرکز تحویل دو وعده غذای گرم شامل صبحانه ،نهار و شام ، تحویل پکیج های بهداشتی کرونا وایدز وهپاتیت هم درداخل مرکز وهم به صورت سیار درپاتوقهای مددجو یان کارتون خواب می باشد.
وی در ادامه بیان کرد: آموزش پیشگیری ازایدز وهپاتیت وکرونا و سایر خدمات ارجاع مددجو به کمپهای ترک اعتیاد ومرکز مشاوره بیماری های رفتاری می باشد وهمچنین ۳مرکز اقامتی بهبود وبازتوانی افراد با اختلال مصرف مواد که یک مرکز زنان و۲مرکز مردان که خدمات ذیل رو به معتادین خود معرف ومتجاهر ارائه می نماید

خدمات پزشگی،بهداشتی
-تست اچ ای وی
غربالگری
-خدمات روانشناسی ازجمله:
مشاوره های فردی ،گروه درمانی ، خانواده درمانی
خدمات ورزشی
اموزشی مهارت اموزی وحرفه اموزی
مددکاری
پیگیریهای پس از ترخیص
جلسات بهبودی
یرگزاری جشنهای پاکی
مراسم دعا ومذهبی
برگزاری چشنها ومناسبتها واعیاد
اجرای طرح مهاجر وامید
اموزش مهارتهای زندگی را ارائه می نماید .

ارام تاکید کرد: همچنین اداره بهزیستی با همکاری موسسات طرح پیشگیری از اعتیاد با رویکرد اجتماع محور در محلات اسیب خیز معصوم زاده و ولی عصر و منطقه طالقانی ومنطقه فلسطین با هدف پیشگیری از اسیبهای اجتماعی و اعتیاد انجام داده است وطرح کیان (پیشگیری از اعتیاد در محیط کار ) در شهرداری واداره راهداری وجهاد کشاورزی انجام داده است.

رییس بهزیستی شیروان در ادامه گفتگو به طرح کیان( پیشگیری از از اعتیاد در محیط کار) اشاره کرد و یاداوری کرد: کارگاه پیشگیری از اعتیاد در محیط کار در ۳جلسه ۲ ساعته برگزار میگردد
هدف از برگزاری این طرح در محیط های کاری ارتقای دانش سلامت در محیط کار و هم چنین آگاه‌سازی در جهت پیشگیری از اعتیاد در محیط کار می باشد.
با توجه به باورهای غلط موجود که معتادان اکثرا بیسواد و بیکار هستند متاسفانه آموزش های لازم جهت ارتقا و پیشگیری در محیط های اداری و کاری صورت نگرفته است.
هدف طرح کیان آشنایی با مواد و باورهای غلط در مورد اعتیاد و همچنین یکی از مهم ترین سرفصل های آموزشی این دوره آموزش مهارتهای موثر در جهت پیشگیری از اعتیاداست (مهارت حل مسئله، مهارت مدیریت خشم ،مهارت تاب آوری ،مدیریت استرس و هم چنین برقراری ارتباط هم در خانواده و محیط کار).
وی گفت: در جلسات آموزش اعتیاد و مفاهیم پیشگیری و الگوهای درمانی اعتیاد معرفی میشود و هم چنین آموزش هایی در جهت ارتقای سلامت در محیط کار و اداره به کارکنان داده میشود که امید داریم موثر بوده و نتیجه بخش باشند.

سازمان های مردم نهاد و درمان اعتیاد

همانطور که مبارزه با تولید و قاچاق مواد مخدر بعهده دولت است، در زمینه پیگیری درمان و بازتوانی معتادین جریان های مردمی بهتر می توانند فعالیت کنند و اقدامات انها موثرتر است.
مردم، جامعه و افراد آسیب دیده به جریان های مردمی همجنس خود بیشتر اعتماد می کنند.

این سازمان ها در قالب ارائه خدمات بهداشتی، درمانی، آموزش و اشتغال فعالیت دارند و با استفاده از خرد جمعی و درک بهتر شرایط و نظر و پیشنهادات مردم طرح های ماندگار و موثرتری را در جامعه ارائه می کنند و به مثابه بازوهای توانمند دولت هستند.

عسکری (ع) فرمود

: «رَدُّ الْمُعْتَادِ عَنْ عَادَتِهِ کالْمُعْجِزة؛

برگرداندن معتاد (صاحب عادت) از عادتش، مانند معجزه است.»

افرادی که باورهای دینی عمیقی دارند بسیار کمتر از پیروان مذاهبی که مصرف الکل، سیگار و… را منع نمی کنند، به مصرف مواد روی می آورند. انسانِ معتقد به خداوند، هر زمان که در او وسوسه ها و انگیزه های اعتیاد پیدا می شود، به ذکر خدا روی می آورد، چرا که: الا بِذِکرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ، ذکر خدا، مایه آرامش دل هاست.

پُر کردن اوقات با برنامه های مفید
شخصی که در معرض اعتیاد است، باید شب و روز خود را با برنامه های صحیح و سرگرمی های مناسب پُر کند. این سرگرمی ها ممکن است ورزش و پیاده روی در هوای آزاد، مطالعه کتاب های سودمند و مفید، پرورش گُل در منزل و به طور کلی، کشاورزی، کارهای دستی، جمع آوری اشعار، تهیه مجموعه عکس و تمبر و مانند اینها، شرکت در انجمن های گوناگون و کنفرانس های علمی یا اخلاقی باشد، زیرا بی کاری و خالی ماندن اوقات از برنامه، بلای عظیمی است که زمینه را برای وسوسه های بازگشت به اعتیاد فراهم می کند.

جدا شدن از محیط و معاشران
شرکت نکردن در مجالس اعتیاد، تأثیر به سزایی در پیش گیری و بازگشت از اعتیاد دارد، به ویژه این که بعد از درمان اعتیاد باید حتماً از آن فضا فاصله گرفت

تصمیم قاطع برای ترک هر نوع اعتیاد، پیش از هر چیز، اراده و تصمیم لازم است؛ تصمیمی قاطع، جدّی و محکم

این گفتار حضرت علی (ع) را مد نظر داشته باشید که فرمود:

«تَزُولُ الْجِبَالُ وَ لَاتَزُل؛[5]

ارده ات را چنان تقویت کن که اگر کوه ها از جا کنده شوند، تو هم چنان پابرجا باشی.»

خیلی از افرادی که سیگار می کشند، وقتی پزشک به آنها می گوید: سیگار نکش، جواب می دهند: عادت کرده ام، نمی توانم عادتم را ترک کنم، ترک عادت موجب مرض است! که حرف مفتی است؛ «الْمُهاجِرُ مَنْ هَجَرَ السَّیئاتِ»؛ مرد آن است که بتواند از آن چه به او چسبیده است، جدا شود و هجرت کند

– جای گزینی عادات خوب
برای ترک عادت بد، حتماً باید به سراغ عادت خوب رفت و آن را جانشین عادت بد کرد.

برای مثال، به سراغ مسابقه علمی، ورزشی، مسابقه هوش، مطالعه اثری جالب، ورزش مورد علاقه، مانند کوه نوردی، اسب سواری و… بروند و این کار را آن قدر ادامه دهند که جانشین عادت بدِ گذشته گردد

تقویت عزت نفس
اگر عزت نفسِ افراد تقویت شود، هرگز به سوی انحرافات گرایش نخواهند داشت.

از امیرالمؤمنین (ع) روایت شده است:

«مَنْ کرُمَتْ عَلَیهِ نَفْسُهُ لَمْ یهِنْهَا بِالْمَعْصِیةِ آن کسی که بزرگی و کرامت نفس خود را باور داشته باشد، آن را با گناه، پست و ذلیل نخواهد کرد.»

رفع نیازهای اساسی جوانان
برای رفع اعتیاد، باید به سراغ ریشه ها رفت، زیرا تا ریشه های بیماری قطع نشود، درمان آن امکان ندارد

با شناخت دقیق نیازها و تصمیم جدی برای برطرف کردن این نیازها در حد توان، از سوی خانواده ها، جوانان، مسئولان و… می توان امید جدی به پیش گیری از اعتیاد و درمان معتادان داشت.

سخن پایانی
بی تردید، بهترین و ریشه ای ترین تلاش در راه مقابله، پرداختن به فعالیت های فرهنگی در زمینه های گوناگون اعتقادی، فکری، هنری، تبلیغی و… است و تلاش بی وقفه فرهنگی، تضمین کننده بهره دهی فعالیت سایر بخش هاست؛ هرچند دیگر اقدامات (از جمله استفاده از قوه قهریه) نیز در کنار تلاش های فرهنگی، امری لازم است، چرا که اساس قوانین اسلام، بر پایه بیداری و آگاهی است و فشار و خشونت، آخرین حربه در بینش اسلامی است. در مسئله اعتیاد هم باید تا ممکن است از راه کارهای فرهنگی بهره برد و در زمینه های گوناگون به مردم آگاهی بخشید و سرانجام باید به معتادان فهماند که: پیروزی آن نیست که هرگز زمین نخوری، پیروزی آن است که بعد از هر زمین خوردنی، برخیزی